Động thái siết chặt xuất khẩu đất hiếm và nam châm của Trung Quốc đang gây lo ngại lớn cho ngành công nghiệp quốc phòng phương Tây, đặc biệt là Mỹ và châu Âu. Liệu đây có phải là "con bài" chiến lược mới trong cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc?
Từ đầu tháng 4, Trung Quốc đã bắt đầu siết chặt kiểm soát xuất khẩu các nguyên tố đất hiếm và nam châm, những thành phần không thể thiếu trong sản xuất thiết bị quốc phòng hiện đại và ô tô. Các doanh nghiệp giờ đây phải trải qua quy trình xin giấy phép xuất khẩu phức tạp và mất thời gian. Động thái này được xem là đòn đáp trả của Bắc Kinh trước chính sách tăng thuế của Mỹ.
Vậy, đất hiếm có vai trò quan trọng đến mức nào? Chúng là thành phần không thể thiếu trong radar, hệ thống dẫn đường laser, động cơ tàu ngầm, máy bay chiến đấu, động cơ điện và robot. Nói cách khác, thiếu đất hiếm, ngành công nghiệp quốc phòng và công nghệ cao sẽ "tê liệt".
SFA-Oxford cảnh báo rằng việc thiếu đất hiếm không chỉ ảnh hưởng đến sản xuất mà còn đe dọa an ninh quốc phòng. Dù một số quốc gia đã nỗ lực phát triển nguồn cung riêng, nhưng giá thành lại là một vấn đề lớn. Nếu giá PrNd oxide (một loại đất hiếm quan trọng) tiếp tục ở mức thấp, nhiều mỏ đất hiếm ngoài Trung Quốc sẽ không thể cạnh tranh được nếu không có trợ cấp từ chính phủ.
Vậy, các "ông lớn" quốc phòng như Mỹ và châu Âu sẽ bị ảnh hưởng như thế nào? Ông William Bain từ Phòng Thương mại Anh chỉ ra rằng samarium, một thành phần quan trọng trong nam châm dùng cho máy bay chiến đấu F-35, là ví dụ điển hình về sự phụ thuộc chiến lược của Mỹ vào Trung Quốc. Không có samarium, Mỹ không thể sản xuất loại tiêm kích tối tân này, ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh quốc gia.
Cổ phiếu của các công ty quốc phòng châu Âu như Renk, Saab và Rheinmetall đã giảm mạnh sau khi thông tin về việc Trung Quốc chưa nới lỏng hạn chế xuất khẩu đất hiếm được công bố. Các công ty quốc phòng Mỹ cũng đang lo ngại về nguy cơ thiếu hụt nguồn cung trong tương lai.
Giám đốc chương trình an ninh khoáng sản tại CSIS, ông Gracelin Baskaran, nhận định rằng ngành quốc phòng đang đứng trên "tuyến đầu chịu ảnh hưởng", bởi mỗi tàu ngầm hoặc chiến đấu cơ đều cần hàng nghìn pound đất hiếm.
Trong bối cảnh đó, Mỹ và Trung Quốc đã có những động thái gì để giải quyết căng thẳng? Các cuộc đàm phán thương mại đã diễn ra tại London, với tín hiệu từ Nhà Trắng về việc sẵn sàng giảm kiểm soát xuất khẩu chip nếu Trung Quốc tăng tốc xuất khẩu đất hiếm. Ông Kevin Hassett, Giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Mỹ, bày tỏ hy vọng về một thỏa thuận nhanh chóng.
Trung Quốc cũng đã có một số nhượng bộ, bao gồm mở "kênh xanh" để đẩy nhanh cấp phép xuất khẩu cho các công ty EU và Mỹ, đặc biệt là trong ngành ô tô.
Vậy, các nước phương Tây nên làm gì để giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc? Bà Baskaran cho rằng Mỹ, EU và Australia cần phối hợp cả về phía cung và cầu. Về phía cung, cần có các biện pháp như trợ cấp sản xuất và tín dụng thuế. Về phía cầu, chính phủ cần tạo động lực để các doanh nghiệp mua khoáng sản từ các nước đồng minh. Tuy nhiên, việc phát triển một chuỗi cung ứng đất hiếm bền vững bên ngoài Trung Quốc sẽ mất nhiều năm.